Заманауи инновациялық технологияларды қолдану салықтық әкімшілендіруді дамудың сапалы жаңа деңгейіне көтереді. Мәселен, тәуекелдерді басқару жүйесін енгізудің арқасында ҚР ҚМ Мемлекеттік кірістер комитеті 2024 жылы 300 млрд. теңгеден астам сомаға тауарларды нақты жөнелтусіз және қызметтер көрсетусіз шот-фактуралар жазып берген 2 мыңнан астам салық төлеушінің қызметін анықтады.
Атап айтқанда, Абай облысында бар болғаны 10 гектар егістік алқабы бар шаруа қожалығы жалған шот-фактураларды пайдалана отырып, 2 мың тонна күнбағыс тұқымын сатқаны туралы мәлімдеді. Бұл ретте бір гектардың нақты өнімділігі 1,3 тонна тұқымды құрайды. Осылайша фермер сатылымды 153 есе асырды. Кейінірек салық төлеуші өнімнің сатылмағанын және шот-фактуралар алынып тасталғанын мойындады.
Тауарлар мен қызметтерге жазылған шот-фактураларды тексеру нәтижесінде салық төлеушілер жұмысшыларсыз, қажетті материалдық базасыз және үшінші тұлғалардың қызметтерін тартпай құрылыс қызметтерін көрсететін жағдайлар анықталды.
Тағы бір мысал – бір айдан аз уақыт бұрын құрылған компания ағылшын тілі курстарына 3,5 млрд теңге сомасында шот-фактуралар жазды, оны ол небәрі 24 күнде өткізді. Кейіннен осы компанияны тіркеу жарамсыз деп танылды.
Адал бизнесті қорғау үшін МКК электрондық шот-фактураларды (ЭШФ) жазып беру кезінде биометриялық сәйкестендіруді пайдалану жөніндегі пилоттық жобаны қоса алғанда, цифрлық шешімдерге баса назар аудара отырып, алдын алу шараларын енгізеді. Қазіргі уақытта сәйкестендіруден өтпеген 2 мың адамның ЭШФ жазып беру әрекеттерін болдырмауға мүмкіндік туды.
Бұдан басқа, жаңа Салық кодексінің жобасында ҚҚС әкімшілендіруді жақсарту үшін ЭШФ автоматтандырылған бақылауын енгізу жоспарлануда. Жүйе нақты уақыт режимінде деректерді талдайды және салық төлеушінің ҚҚС балансын есептейді. Егер ЭШФ жазып беру заңды шығындармен расталмаса, құжатты салық төленгеннен кейін ғана рәсімдеуге болады. Бұл тәсіл жалған мәмілелердің алдын алады, ал бақылау механизмі адал қатысушыларды шектемей, тәуекел тобындағы салық төлеушілерге қолданылады.
Цифровизация налогового администрирования: новые технологии для борьбы с фиктивными сделками
Применение современных инновационных технологий поднимает налоговое администрирование на качественно новый уровень развития. Так, благодаря внедрению системы управления рисками Комитет государственных доходов МФ РК в 2024 году выявил деятельность более 2 тыс. налогоплательщиков, которые выписали счета-фактуры без фактической отгрузки товаров и оказания услуг на сумму свыше 300 млрд тенге.
В частности, в Абайской области крестьянское хозяйство, использовав фиктивные счета-фактуры, заявило о продаже 2 тыс. тонн семян подсолнечника, имея всего 10 га посевных площадей. При этом реальная урожайность одного гектара составляет 1,3 тонны семян. Таким образом фермер в 153 раз преувеличил продажи. Позднее налогоплательщик признал, что продукция не была реализована, и счета-фактуры были отозваны.
В результате проверок выписанных счетов-фактур на товары и услуги были обнаружены случаи, когда налогоплательщики предоставляют строительные услуги без работников, необходимой материальной базы и без привлечения услуг третьих лиц. Кроме того, было установлено, что некоторые компании оказывают транспортные услуги без транспорта и другой техники.
Еще один пример — компания, основанная менее месяца назад, выписала счета-фактуры на курсы английского языка на сумму 3,5 млрд тенге, которые она якобы провела всего за 24 дня. В последующем регистрация данной компании была признана недействительной.
Для защиты добросовестного бизнеса КГД внедряет превентивные меры с акцентом на цифровые решения, включая пилотный проект по использованию биометрической идентификации при выписке электронных счетов-фактур (ЭСФ). В настоящее время удалось предотвратить попытки выписки ЭСФ 2 тыс. лиц, не прошедших идентификацию.
Кроме того, в проекте Нового Налогового кодекса планируется внедрение автоматизированного контроля ЭСФ для улучшения администрирования НДС. Система будет в реальном времени анализировать данные и рассчитывать баланс НДС налогоплательщика. Если выписка ЭСФ не подтверждается легальными расходами, документ можно будет оформить только после оплаты налога. Такой подход предотвращает фиктивные сделки, а механизм контроля будет применяться к налогоплательщикам из группы риска, не ограничивая добросовестных участников.