«Мемлекет гендерлік теңдікті сақтауға, әйелдер құқығын қорғауға және отбасы құндылықтарын нығайтуға әрдайым баса мән береді», – Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев.
Мемлекет басшысының бастамасымен жетекші билік органдарында әйелдерге арнайы квоталар берілді. Нәтижесінде, Парламент пен мәслихаттардағы әйелдер үлесі артты, бұл бағыттағы жұмыстар жалғасуда.
Қазіргі кезде Парламентте 28 әйел депутат бар, бұл жалпы депутаттар санының 18,9%-ы. Мәслихаттарда әйелдердің үлесі – 22,7%-ға (3 415 депутаттың 774-і) жетті.
Мемлекеттің 21 министрлігінде, денсаулық сақтау, еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, мәдениет және ақпарат министрліктерінде 3 әйел министр, 8 вице-министр, 3 аппарат басшысы бар. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей бағынышты және есеп беретін 14 мемлекеттік органда 6 әйел басшылық қызмет атқарады. Ел бойынша судья әйелдердің жалпы саны – 1 248 адам (53%).
2025 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша, мемлекеттік қызметтегі әйелдердің үлесі 55,8%-ға (84 482 мемлекеттік қызметшінің 47 158-і – әйелдер) жетті. Басшылық лауазымдардағы әйелдердің жалпы үлесі – 39,1% (23 947 басшының 9 363-і).
Сонымен қатар, Үкімет әйелдер кәсіпкерлігін дамытуға көп көңіл бөлуде. Шағын және орта бизнес иелерінің құрылымында әйел кәсіпкерлердің үлесі 48%-ға жетті.
Әйелдер кәсіпкерлігін қолдау мақсатында бірқатар бағдарламалар іске асып жатыр. Мәселен, «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры қызмет еткен кезең ішінде 4,1 млрд теңге көлемінде 105 мыңнан астам әйелдің жобасына қолдау көрсетті.
Бүгінде әйелдердің тұрғын үй жағдайын жақсартуға арналған арнайы бағдарламалар бар. «Отбасы банк» пен Азия даму банкі бірлесіп, «Ұмай» ипотекалық бағдарламасын іске қосты. Үш жыл ішінде бұл бағдарлама 3 660 қазақстандық әйелге баспана сатып алуға көмектесті. Жалпы несие көлемі – 41,2 млрд теңге. Сондай-ақ, асыраушысынан айырылған әйелдер де енді мемлекеттік тұрғын үй алу кезегіне жеке санат ретінде енгізілетін болады.
Өткен жылғы ең маңызды оқиғаларының бірі – отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы заңның қабылдануы. Заңда қылмыстық жауапкершілік қатаңдатылып, отбасы институтын нығайту және тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу бойынша бірқатар нормалар бекітілді.
Президент тапсырмасы бойынша, Ішкі істер министрлігінің Әкімшілік полиция комитетінде «Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күрес және әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау» басқармасы құрылды. Әйелдер мен кәмелетке толмағандарға қатысты жыныстық сипаттағы қылмыстарды тергеу үшін арнайы әйел тергеушілер тағайындалды (республика бойынша тергеу-жедел топтарына 280 әйел тергеуші енгізілді).
Әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі инспекторлар 16 мың әйелдің құқығын қорғады.
Аталмыш заңдағы жаңашылдықтардың бірі – Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат Министрлігі үйлестіретін бірыңғай Отбасын қолдау орталықтары желісін құру. Осыған байланысты 2024 жылдың маусым айынан бастап мұндай орталықтардың саны 33-тен 104-ке дейін артты.
Қиын өмірлік жағдайға тап болған отбасыларды ерте анықтау мақсатында Мәдениет және ақпарат министрлігі (МАМ), Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі (ЕХӘҚМ), Ішкі істер министрлігі (ІІМ) және Денсаулық сақтау министрлігі (ДС) мамандарынан құралған мобильді жұмыс топтары құрылды.
Сонымен қатар, Қазақстан 1995 жылы Бейжің декларациясына қосылғаннан бері тұрақты гендерлік саясатты қалыптастыру бағытын нық ұстанып келеді. Ұлттық және халықаралық қағидалар бірдей назарға алынған. Осы мақсатта Қазақстанда Президент жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия жұмыс істейді.
Атап айтқанда, Ұлттық комиссия сарапшылары заң шығару процесіне белсенді түрде атсалысады. Олардың қатысуымен отбасылық-тұрмыстық құқықтар мен бостандықтарды және балаларды қорғауды қамтамасыз ететін 50-ден астам заңнамалық акт әзірленді.
Сондай-ақ, Ұлттық комиссияның сараптамалық топтары өңірлерді аралайды. 2024 жылы 2 мың әйел, оның ішінде 134 көпбалалы отбасы қамтылды. Жергілікті жерде мәселелерге кешенді талдау жасалып, өңірлік ерекшеліктер назарға алынып, шешімдер шығарылды.
«TechnoWomen» ұйымы мен халықаралық «Astana Hub» технопаркі серіктесіп, екінші жыл қатарынан жұмыссыз әйелдер мен декреттегі аналардың цифрлық біліктілігін арттыруға арналған «IT-Aiel» жобасын іске асырды. Оқыту бағдарламасынан өткен алғашқы түлектердің табысы 45%-ға өсті. Биыл цифрлық ғылымдар, киберқауіпсіздік және электрондық коммерция бойынша 18 мың қыз бен әйел білім алды.
Сондай-ақ, Ұлттық комиссияның тұрақты назарында репродуктивті денсаулықты қорғау, әйелдер кәсіпкерлігін дамыту және ауылдақ жерлердегі әйелдерді қолдау мәселелері бар.
2025 жылы да Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі Ұлттық комиссия алдына бірқатар маңызды міндеттер қойылды. Мемлекет басшысының тапсырмасымен комиссия саналы ата-ана мәдениетін арттыру, отбасы мен некенің маңызын нығайту, адамгершілік құндылықтарды дәріптеу бойынша шаралар атқарады.
2025 жыл гендерлік саясат саласындағы екі маңызды оқиғамен ерекшеленеді. Бірі – Бейжің декларациясының 30 жылдығы болса, екіншісі – БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің «Әйелдер. Бейбітшілік. Қауіпсіздік» 1325-резолюциясының 25 жылдығы. Бұл – әйелдер құқығын арттыру және гендерлік теңдікті қамтамасыз етуге бағытталған негізгі халықаралық құжаттар.
Қазақстан халықаралық гендерлік саясат аясындағы міндеттемелерін орындау бойынша ауқымды жұмыс атқаруда. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің 1325-резолюциясын іске асыру жөніндегі Ұлттық іс-қимыл жоспары жаңартылды. Бұл жоспар халықаралық сарапшылар мен дипломатиялық корпус тарапынан жоғары бағаға ие болды.
Жоспар аясында гендерлік мәселелер бойынша әскери кеңесшілер даярлау, Қорғаныс министрлігі, ІІМ, ТЖМ және прокуратура жүйесіндегі әйелдерді басшылық лауазымдарға өсіру, олардың одан әрі мансаптық жолын бақылау және басқа да міндеттер қарастырылған.
Осылайша, Қазақстан гендерлік теңдікті нығайту және әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою саясатын жүйелі түрде жалғастыруда. Құқықтық және институционалдық база нығайтылып, әйелдердің физикалық, интеллектуалдық және рухани-адамгершілік дамуына қажетті жағдайлар жасалып келеді.
Казахстан на пути к гендерному равенству: 39% руководящих должностей на госслужбе занимают женщины
«Государство всегда будет уделять особое внимание обеспечению гендерного равенства, защите прав женщин и укреплению семейных ценностей», — Президент Республики Казахстан Касым-Жомарт Токаев.
По инициативе Главы государства женщинам были предоставлены специальные квоты в органах представительной ветви власти. Доля женщин в Парламенте и маслихатах увеличилась, и работа в этом направлении продолжается.
Так, на сегодняшний день в Парламенте представлены 28 женщин, что составляет 18,9 % от общего числа депутатов, в маслихатах доля женщин составляет 22,7 % (774 из 3415).
В 21 министерстве: 3 женщины – министры здравоохранения, труда и социальной защиты населения, культуры и информации, 8 – вице-министров, 3 – руководителя аппарата. Также в 14 государственных органах, непосредственно подчиненных и подотчетных Президенту Республики Казахстан, 6 женщин занимают руководящие позиции, общее количество женщин-судей по республике составляет 1248 человек (53%).
По состоянию на 1 января 2025 года доля женщин на государственной службе составляет 55,8% (с 84 482 до 47 158).
Общая доля женщин, занимающих руководящие должности – 39,1%
(9 363 из 23 947).
Кроме того, Правительство уделяет большое внимание развитию женского предпринимательства. В структуре владельцев малого и среднего бизнеса доля женщин-предпринимателей достигла 48%.
Реализуется ряд программ по поддержке женского бизнеса. Так, за весь период деятельности АО Фонд развития предпринимательства «Даму» поддержал более 105 тыс. проектов женского предпринимательства на сумму 4,1 млрд тенге.
На сегодняшний день имеются отдельно действующие программы по улучшению жилищных условий женщин. Совместно с Азиатским банком развития, «Отбасы банк» запустил ипотечную программу «Ұмай», которая за три года помогла 3 660 казахстанским женщинам приобрести жилье. Общая сумма кредитования составила 41,2 млрд тенге. Также теперь на жильё от государства смогут претендовать женщины, потерявшие кормильца. Вдовы будут добавлены в отдельную самостоятельную категорию очередников.
Одним из самых значимых событий прошлого года стало принятие Закона о семейно-бытовом насилии. В новой редакции ужесточена уголовная ответственность, принят ряд норм по укреплению института семьи и профилактике бытового насилия.
По поручению Президента в МВД в структуре Комитета административной полиции создано Управление по борьбе с семейно-бытовым насилием и защите женщин от насилия. Введена специализация следователей-женщин по расследованию насильственных преступлений сексуального характера в отношении женщин и несовершеннолетних (в состав следственно-оперативных групп по республике включено 280 следователей-женщин). Инспекторами по защите женщин от насилия защищены права 16 тыс. женщин.
Одной из новелл Закона является создание единой сети Центров поддержки семьи, координируемой МКИ РК. В связи с этим с июня 2024 года количество Центров увеличилось с 33 до 104. Для раннего выявления семей в тяжелой жизненной ситуации сформированы мобильные рабочие группы из числа специалистов профильных ведомств МКИ, МТСЗН, МВД, МЗ.
Между тем, с момента присоединения к Пекинской декларации в 1995 году страна взяла уверенный курс на формирование устойчивой гендерной политики, успешно комбинируя национальные и международные приоритеты. В этих целях в Казахстане действует Национальная комиссия по делам женщин и семейно-демографической политике при Президенте РК.
В частности, экспертов Национальной комиссии активно привлекают к законотворческому процессу. При их участии были разработаны свыше 50 правовых актов, гарантирующих права и свободы в семейно-бытовой сфере и защиту детей.
Также экспертные группы Нацкомиссии совершают выезды в регионы. В 2024 году было охвачено 2 тыс женщин, в том числе 134 многодетные семьи. На месте проведен комплексный анализ проблем, оценка региональных особенностей и выработка решений.
Второй год в партнерстве с организацией «TechnoWomen» и международным технопарком «Astana Hub» реализуется проект «IT-Aiel», направленный на повышение цифровых компетенций безработных женщин и декретниц. После обучения доходы первых выпускниц выросли на 45%. Всего обучению цифровым наукам, кибербезопасности и электронной коммерции охвачены в этом году 18 тыс. девушек и женщин.
Также в постоянном фокусе внимания Национальной комиссии и вопросы охраны репродуктивного здоровья, развития женского предпринимательства и поддержка сельских женщин.
В 2025 году перед Нацкомиссией по делам женщин и семейно-демографической политике поставлен ряд задач.
По поручению Главы государства Национальная комиссия сосредоточит свои усилия на продвижении идеи ответственного родительства, укрепление института брака и семьи, культивирования нравственных ценностей.
В свою очередь, 2025 год ознаменуется двумя важными датами гендерной повестки – 30-летием Пекинской декларации и 25-летием резолюции 1325 Совета Безопасности ООН «Женщины. Мир. Безопасность». Это ключевые международные документы, направленные на расширение прав женщин и обеспечение гендерного равенства.
Большая работа ведется по исполнению обязательств в рамках международной гендерной повестки. Актуализирован Национальный План мероприятий по реализации резолюций 1325 Совета Безопасности ООН «Женщины. Мир. Безопасность», который был высоко оценен экспертами и дипломатическим корпусом. План предусматривает подготовку военных советниц по гендерным вопросам, продвижение женщин в системах Минобороны, МВД, МЧС, ГП на руководящие должности, а также мониторинг их дальнейшей карьеры и другие задачи.
Таким образом, в сфере реализации гендерной политики Казахстан продолжает курс на укрепление гендерного равенства и ликвидацию дискриминации в отношении женщин, ведется планомерная работа по выстраиванию необходимой правовой и институциональной базы, создаются необходимые условия, способствующие физическому, интеллектуальному и духовно-нравственному развитию женщин.